Hướng lâm sàng trong Tâm lý học Nhân văn và Tâm lý học Hiện sinh là những phương pháp trị liệu sâu sắc, lấy con người làm trung tâm, không giản lược con người thành triệu chứng hay hành vi, mà nhìn thấy con người như một hiện hữu sống động, đang đấu tranh với các câu hỏi về ý nghĩa, giá trị, tự do và bản chất của chính mình.
Dưới đây là tổng quan phương pháp, kỹ thuật và ứng dụng liệu pháp nhân văn và hiện sinh trong thực hành lâm sàng:
I. TÂM LÝ HỌC NHÂN VĂN – LÂM SÀNG (Humanistic Therapy)
1. Trường phái chủ đạo: Liệu pháp Lấy thân chủ làm trung tâm (Person-Centered Therapy – Carl Rogers)
Phương pháp & kỹ thuật:
- Ba thái độ cốt lõi của nhà trị liệu:
- Congruence: chân thực, không giả tạo
- Unconditional Positive Regard: chấp nhận vô điều kiện
- Empathic Understanding: thấu cảm sâu sắc
- Không dùng kỹ thuật cứng nhắc, mà tạo ra một không gian chữa lành bằng hiện diện.
- Lắng nghe chủ động, phản hồi cảm xúc, diễn giải lại những điều thân chủ nói để giúp họ nhìn rõ nội tâm hơn.
Ứng dụng:
- Phù hợp với tham vấn tâm lý học đường, trị liệu cá nhân, trị liệu thân chủ có sang chấn nhẹ đến vừa, rối loạn điều chỉnh, mất phương hướng.
- Ứng dụng hiệu quả trong giáo dục, phát triển bản thân, coaching.
II. TÂM LÝ HỌC HIỆN SINH – LÂM SÀNG (Existential Psychotherapy)
1. Các hướng chính:
- Yalom – trị liệu hiện sinh với 4 “nỗi lo hiện sinh” (death, freedom, isolation, meaninglessness).
- Rollo May – nhấn mạnh đến ý chí sống, nỗi lo âu và tình yêu.
- Viktor Frankl – Logotherapy: trị liệu bằng ý nghĩa.
2. Kỹ thuật và nguyên tắc:
a. Khám phá sự hiện hữu (Exploration of Existence)
- Không cố “sửa chữa”, mà giúp thân chủ đối diện với bản chất tồn tại: cái chết, tự do, trách nhiệm, cô đơn, phi lý.
- Giúp thân chủ đi từ né tránh sang hiện diện thật với chính mình.
b. Diễn giải hiện sinh (Existential Interpretation)
- Hỏi sâu: “Tôi là ai?”, “Tôi sống cho điều gì?”, “Tôi chọn điều này hay bị buộc phải thế?”, “Tôi tránh điều gì?”
- Làm rõ những mâu thuẫn hiện sinh: mong muốn thân mật nhưng sợ tan biến trong người khác; khát tự do nhưng lại muốn an toàn…
c. Hiện diện chân thực của nhà trị liệu
- Nhà trị liệu là một “con người thật”, không phải “chuyên gia giỏi che giấu”, đồng hành như một bạn đồng hành hiện sinh.
3. Một số kỹ thuật cụ thể:
| Kỹ thuật | Mô tả ngắn |
|---|---|
| Silence (Im lặng) | Sử dụng sự im lặng để khơi mở chiều sâu nội tâm |
| Phenomenological Inquiry | Đặt câu hỏi về trải nghiệm chủ quan – không phán xét |
| Existential Dialogue | Đối thoại về trách nhiệm, tự do, cái chết, lựa chọn |
| Dereflexion (Frankl) | Giúp thân chủ ngừng tập trung quá mức vào bản thân, quay về thế giới và ý nghĩa |
III. Tích hợp và Ứng dụng thực tiễn
- Trị liệu cá nhân dài hạn: Khám phá khủng hoảng ý nghĩa, rối loạn nhân cách mức nhẹ, sang chấn sống còn.
- Trị liệu sáng tạo và nghệ thuật: Viết, vẽ, thơ, diễn xuất, đóng vai như phương tiện biểu đạt nội tâm hiện sinh.
- Chăm sóc cuối đời, trị liệu khủng hoảng hiện sinh (terminal illness, grief).
- Giáo dục và phát triển nhân cách: Coaching, đào tạo người làm tham vấn.
Kết luận:
Tâm lý học nhân văn và hiện sinh không cung cấp “kỹ thuật trị liệu” kiểu liệt kê máy móc, mà hướng tới một triết lý trị liệu toàn diện, nơi con người được chữa lành qua sự hiện diện thật, sự đối thoại sâu, và một không gian tự do – nơi nội tâm có thể sống đúng là nó.